هر آنچه درباره ویتامین D3 باید بدانید

در این مقاله میخواهیم نکاتی در مورد ویتامین D3 از قبیل فوائد و مزایا و متابولیسم و ... صحبت کنیم. در ادامه با نوین ماما همراه باشید.

ویتامین D یکی از ویتامین‌های محلول در چربی است که بدن ما برای رشد و استحکام استخوان‌ها به آن نیاز دارد. این ویتامین با کنترل تعادل کلسیم و فسفر، افزایش جذب فسفر و کلسیم از روده‌ها و کاهش دفع از کلیه، مانعِ بروز مشکلاتی همچون پوکی استخوان می‌شود. این ویتامین نقش مهمی در فرآیند رشد سلولی و فرآیندهای مهم متابولیسمی بدن دارد. امروزه در سراسر جهان بسیاری از افراد دچار کمبود ویتامین D هستند که اغلب تغذیه‌ی نادرست و عدم دسترسی به نور خورشید دلیل آن است. حداقل ۸۰٪ کودکان ایرانی به درجات شدید و بیش از ۹۰٪ از آنها به درجات متفاوتی دچار کمبود ویتامین دی هستند.

درباره مکمل های ویتامین D در بارداری بیشتر بخوانید.

بیوشیمی و فیزیولوژی ویتامین D3

ویتامین D و متابولیت هایش ممکن به عنوان کله کلسیفرول (ویتامین D3) و یا ارگوکلسیفرول (ویتامین D2) تقسیم بندی شوند. کله کلسیفرول (vitamin D3) یک ترکیب از خانواده ویتامین D است که به طور طبیعی در پوست از ۷ – دهیدروکلسترول در اثر مجاورت با اشعه اولترا ویولت نور خورشید تولید می شود. موقعیت جغرافیایی، فصل، سن، مصرف کرم های ضد آفتاب و رنگ پوست، تولید ویتامین D3 به وسیله پوست را تحت تأثیر قرار می دهد.

ویتامین D2 ( ارگوکلسیفرول) یک ترکیب دیگر از خانواده ویتامین D ها است که بوسیله ی تابش به ارگوسترول (تولید شده به وسیله ی مخمر ها) ساخته می شود.

ویتامین D2 از ویتامین D3 به واسطه یک پیوند دوگانه بین کربن ۲۲ و کربن ۲۳ و همچنین یک گروه متیل بر روی کربن ۲۴ متفاوت و متمایز می شود.

تنها تعداد محدودی از غذاها به طور طبیعی حاوی مقادیر قابل توجه ویتامین D هستند که در درجه اول روغن کبد ماهی، ماهی چرب، زرده تخم مرغ و جیگر را می توان نام برد.

قبل از اینکه غذاها با ویتامین D2 و یا D3 غنی شوند، اکثر ویتامین D در بدن در پوست ساخته می شد.

در شمال امریکا کسر قابل توجهی از ویتامین D به وسیله ی جذب از غذاهای مستحکم (بعضی غلات، نان و شیر) و یا مکمل های ویتامین D کسب و تأمین می شود.

مقدار پیشنهادی برای جبران نیاز آن روزانه ۴۰۰IU (10Mg) می باشد.

ویتامین D از آنجایی که هم می‌تواند از طریق مواد غذایی و هم از طریق نور خورشید جذب بدن ‌شود منحصربه‌فرد است. با این حال حدود ۵۰ درصد از جمعیت جهان به‌اندازه‌ی کافی نور خورشید دریافت نمی‌کنند و ۴۰ درصد از مردم آمریکا کمبود ویتامین D دارند.

میزان مصرف روزانه‌ی ویتامین D، باید ۴۰۰ واحد در هر روز باشد که از طریق غذا تأمین می‌شود اما بسیاری از سازمان‌های بهداشتی توصیه می‌کنند این میزان به ۶۰۰ واحد در روز برسد.

در دوران کودکی و پیری این میزان بالاتر است.

اگر به‌اندازه‌ی کافی نور خورشید دریافت نمی‌کنید، باید این اندازه را به ۱۰۰۰ واحد در روز برسانید

در بعضی کشورهای اروپایی، پیشنهاد برای افراد بالای ۶۰ سال، IU800 یا Mg20 می باشد.

به هر حال بعضی پزشکان در ایالات متحده امریکا، تا میزان IU2000 روزانه ویتامین D را جهت درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان و اطمینان از جذب بهینه کلسیم رژیم غذایی تجویز کرده اند.

این امر تا حدی به این دلیل است که مردم بیشتر وقت خود را در خانه و فضاهای سربسته‌ی دیگر سپری می‌کنند، کرم ضد آفتاب می‌زنند و از رژیم غذایی غربی پیروی می‌کنند که میزان منابعِ ویتامین D آن اندک است.

متابولیسم، تنظیم و انتقال ویتامین D3

ویتامین های D3, D2 در کبد به وسیله آنزیم ۲۵ هیدروکسیلاز ویتامین D، متابولیزه می شوند.

ویتامین D2 و ویتامین D3 به ۲۵و ۱ دی هیدروکسی ویتامین D2 و D3 به عنوان یک هورمون فعال بیولوژیکی، بوسیله 1,25 - ویتامین D دی هیدروکسیلاز (آنزیم سیتوکروم P450) در کلیه ها و جفت متابولیزه می شوند.

نیمه عمر ۱و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D بین ۶- ۴ ساعت است.

غلظت های در گردش ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D به شدت در درجه اول به وسیله ی PTH، فسفات، کلسیم و خود ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D تنظیم می شود.

عملکرد بیولوژیک ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D

۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D به حفظ سطح فسفات و کلسیم خون از طریق عملکرد آن برروی روده کوچک، استخوان، کلیه و پاراتیروئید کمک می کند.

در روده کوچک، ۲۵ و ۱ دی هیدروکسی ویتامین D ، جذب کلسیم را بخصوص در دئودنوم و جذب فسفات را در ژژونوم و ایلئوم تحریک می کند.

سه اتفاق جذب کلسیم از رژیم غذایی شامل :

۱- ورود کلسیم به border brush سیتوپلاسم

۲- انتشار کلسیم به داخل سلول پرورش داده شده(fostered)

۳- خروج کلسیم از سلول از طریق غشاء basolateral

در غلظت های بالا، ۱و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D ، باعث افزایش باز جذب، از طریق القاء سلولهای بنیادی مونوسایتیک به تمایز به استئوکلاست در مغز استخوان و از طریق تحریک استئوبلاست ها به تولید سیتوکین ها و دیگر فاکتورهایی که فعالیت استئوکلاست را تحت تأثیر قرار می دهند، می شود.

با تحریک استئوبلاست ها، ۱و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D نیز، غلظت آلکالین فسفاتاز و استئوکلسین در گردش را افزایش می دهد.

در کلیه ها، ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D سنتز خودش را در یک لوپ فیزیکی منفی بسیار کوتاه مهار می کند و متابولیسم خودش را تحریک می کند.

همچنین ۱ و ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D به طور مستقیم برروی غدد پاراتیروئید در مهار سنتز و ترشح PTH تأثیر می گذارد.

علاوه بر مکانیسم رونویسی مستقیم، ۲۵ و ۱ دی هیدروکسی ویتامین D، غلظت رسپتورهای حس گر کلسیم در غده پاراتیروئید را افزایش می دهد؛ بنابراین غده را نسبت به مهار کلسیمی حساس می کند.

بنابراین بطور خلاصه متابولیسم ویتامین D3 به این ترتیب است:

در سطح پوست انسان ماده اولیه برای ساخت ویتامین D بنام 7Dehydrocholesterol وجود دارد.

در اثر تابش نور مستقیم خورشید ، در سطح پوست این مولکول تبدیل می شود به Cholecalciferol یا همان vitamin D3

منتهی این ویتامین D3 به شکل فعال نیست

برای فعال شدن باید ۲ مرحله HYDROXYLATION را پشت سر گذارد

مرحله اول کوله کلسیفرول وارد کبد شده و آنجا یک مولکول OH می گیرد و تبدیل می شود به 25Hidroxy vitamin D3

همینجا باید متذکر شد که ویتامین D3 جذب شده از طریق مواد غذایی هم به کبد آمده و همین اتفاق برای آن روی می دهد ( یعنی هیدروکسیلاسیون مرحله اول )

سپس مولکول ۲۵هیدروکسی ویتامین D از طریق خون به کلیه می رود

در کلیه مرحله دوم هیدروکسیلاسیون روی می دهد

یعنی یک OH دیگر هم جذب نموده و تبدیل می شود به 1,25Dihydroxy vitamin D3

حالا این مولکول نهایی فرم فعال ویتامین D3 است که نام دیگر آن calcitriol است

فواید ویتامین D3

دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات در افراد کهنسال می‌شود.

همچنین ویتامین دی باعث پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی در بزرگسالان و پوکی استخوان در کهنسالی می‌شود.

همچنین این ویتامین به رشد و استحکام استخوان‌ها و رشد سلولها کمک زیادی می‌کند.

همچنین مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.

عوارض مصرف کم ویتامین D3

شیوع کمبود ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد است.

از عوارض مصرف کم این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت کمبود کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوان‌ها، استخوان‌های فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت.

عوارض دیگر آن بزرگی جمجمه، زائده‌های دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه می‌باشد.

همچنین مچ دست و پا پهن می‌شود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.

در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث بوجود آمدن بیماری استئومالاسی می‌شود.

این بیماری به این شکل است که با کاهش تراکم استخوانی دردهای شدیدی در قسمت پا و کمر احساس می‌شود و همچنین استخوان‌ها بلند به راحتی شکسته می‌شوند.

اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.

در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.

عامل اصلی تأثیرگذار تغییرات هورمونی در بدن است. اما در این دوران این بیماری میزان ویتامین دی در بدن کاهش می‌یابد ولی دریافت این ویتامین در دوران بیماری کمک چندانی به بهبود آن نمی‌کند، بلکه برای پیشگیری از این بیماری باید از دوران جوانی کلسیم و فسفر همراه با ویتامین دی مصرف شود.

همچنین کمبود این ویتامین در بدن باعث عوارضی چون دیر دندان درآوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان، همچنین نافرم شدن لگن که این بیماری در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند.

همچنین کمبود این ویتامین باعث افزایش احتمال ابتلاء به سرطان سینه یا پروستات می‌شود. کمبود این ویتامین باعث می‌شود که دستگاه ایمنی بدن ضعیف شده و باعث می‌شود فرد مبتلا به سرطان و دیابت و حتی عفونت بگردد.

علل کمبود ویتامین D3

عواملی مثل مصرف برخی داروهای ضد تشنج مانند فنوباربیتال یا فنی توئین یا رشد سریع کودک یا برخی اختلالات در جذب این ویتامین در بدن یا نرفتن زیر نور آفتاب یا نخوردن غذاهای حاوی این ویتامین باعث کمبود ویتامین دی در بدن می‌شود.فراد در معرض کمبود ویتامین دیافراد زیر بیشتر از بقیه افراد جامعه در خطر کمبود ویتامین دی می‌باشند:

نوزادان شیرخوار: ویتامین د موجود در شیر مادر تحت تأثیر ویتامین د موجود در بدن مادر است.

بر اساس پیشنهاد انجمن اطفال آمریکا نوزادان شیرخوار باید روزانه 400 IU ویتامین دی دریافت نموده و از تماس مستقبم نور خورشید (توسط کرم ضدآفتاب و پوشاک) جلوگیری کرد.

افراد مسن: پوست بدن در این افراد نمی‌تواند ساخت ویتامین د را به صورت کارآمدی انجام دهد؛ همچنین بیشتر در منزل به سر می‌برند.

افرادی که محدودیت قرارگیری در معرض نور خورشید دارند؛ مانند افراد زمینگیر . . .

افراد دارای پوست تیره: میزان بیشتر ملانین در پوست این افراد موجب کاهش توانایی پوست جهت تولید ویتامین د از طریق نور خورشید می‌گردد.

افراد مبتلا به بیماری التهابی روده (IBD) و سایر بیماری‌هایی که منجر به اختلال در جذب چربی می‌شود مانند: برخی از بیماری‌های کبدی، سیستیک فایبروزیس، سلیاک، کرون، کولیت زخمی شونده.

افراد چاق [شاخص توده ی بدنی BMI) ≥ ۳۰)] یا افرادی که تحت جراحی بایپس معده قرار گرفته‌اند.

میزان مناسب ویتامین D3

انستیتوی پزشکی (IOM) میزانی برای مصرف ویتامین D پیشنهاد داده‌است. دریافت این میزان ویتامین D از طریق رژیم غذایی (بهمراه یا بدون مکمل‌ها) باید برای حفظ سلامتی شما کافی باشد. این میزان:

600 IU در روز برای افراد بین ۱ تا ۷۰ سال

800 IU در روز برای افراد بالای ۷۰ سال[۸]

عوارض مصرف زیاد ویتامین D3

استفاده بیش از حد از این ویتامین مخصوصاً اگر همراه با مصرف زیاد کلسیم باشد منجر به مسمومیت می‌گردد.

البته مسمومیت با ویتامین D به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده می‌شود که مقادیر بیش از حد این ویتامین را از طریق مکمل دریافت می‌کنند.

استفاده از قرص و آمپول ویتامین دی بطور مستمر باعث مشکلاتی مانند رسوب کلسیم در بافت‌های نرم مثل کلیه‌ها، ریه‌ها، قلب و گوش می‌شود که در کلیه‌ها باعث سنگ کلیه، در ریه‌ها و قلب منجر به عوارض ریوی و قلبی، و در گوش به اختلالات شنوایی و حتی کری می‌انجامد.

همچنین عوارض مانند سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، یبوست، تأخیر در رشد در طفل‌های شیرخوار، مشکلات گوارشی و شکنندگی استخوان نیز از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین دی می‌باشد.

آیا ذخایر تخمدان تحت تاثیر کمبود ویتامینDو نوع لباس وپوشش در یک جمعیت نابارور ایرانی قرار دارد؟

ویتامین دی و بیماری اوتیسم

با توجه به اینکه نور خورشید یکی از منابع اصلی تولید ویتامین دی در بدن است، افزایش استفاده از ضدآفتاب‌ها میزان این ویتامین را کاهش می‌دهد و افزایش نرخ اوتیسم در تمام دنیا این نگرانی را ایجاد کرده که شاید ارتباطی بین این دو وجود داشته باشد.

ویتامین دی و بیماری ام اس

مطالعه جدید نشان داده‌ است پروتئینی که توسط ویتامین D در بدن فعال می‌شود، می‌تواند در ترمیم آسیب‌های سلول‌های عصبی و درمان بیماری ام اس مؤثر باشد. منابع ویتامین دی

چربی ماهی‌ها مانند قزل آلا منبع غنی ویتامین دی هستند.

آفتاب: تابش پرتو فرابنفش به پوست انسان باعث می‌شود که ماده‌ای به نام دهیدروکلسترول با طی مراحلی در بدن در کلیه به ویتامین دی تبدیل شود.

افراد با پوست روشن‌تر نسبت به تیره‌ترها می‌توانند در مدت کمتری که زیر آفتاب مانده‌اند نیاز خود به این ویتامین را تأمین کنند تقریباً تمام ویتامین دی مورد نیاز یک فرد، در مکانی که هوای آفتابی دارد از این طریق ساخته می‌شود.

منابع گیاهی: غلات و برخی سبزیجات و میوه‌جات.

منابع حیوانی: کره، روغن کبد ماهی، زرده تخم مرغ، خامه، جگر، ماهی ساردین حاوی مقادیر زیادی از این نوع ویتامین هستند.

دریافت این ویتامین به صورت مصنوعی مثل کپسول و آمپول.

درمان کمبود ویتامین D

انواع مختلفی از ترکیبات ویتامین D برای درمان در دسترس هستند. دو شکل ویتامین دی که بیشتر در دسترس هستند ارگوکلسیفرول (vitamin D2) و کوله کلسیفرول (vitamin D3) هستند.

از آنجا که ویتامین دی۳ فرم طبیعی ویتامین بوده وممکن است ویتامین دی را به شکل موثرتری افزایش دهد، بیشتر توصیه میشود

منبع: گروه تحقیقاتی آزمابشگاه نیلو