انتخاب جنسیت

درحالیکه بزرگترین آرزو برای هر زوج داشتن یک فرزند سالم است، دانستن جنسیت نوزاد آینده برای والدین بسیار خوش آیند و حتی مهم است. انتخاب جنسیت فرزند به دلخواه ،از دیر باز، یکی از آرزوهای بشر بوده است. 

عوامل متعددی همچون مسائل فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، اقتصادی و بالاخره طبی نظیر وجود بعضی از بیماری‌های وابسته به کروموزوم X زوجین را تشویق به انتخاب روش‌های سنتی یا درمانی جدید برای انتخاب جنسیت فرزند نموده است. چه بسا خانواده هایی که به علت نداشتن یکی از دو جنس ( خصوصا فرزند پسر) دچار مشکلات فراوان شده اند و یا خانواده هایی که سالها به امید داشتن یکی از دو جنس تعداد زیادی بارداری را یکی پس از دیگری و با فاصله کم داشته اند ولی نتیجه مطلوب بدست نیامده است و نه تنها سلامت مادر را به خطر انداخته است بلکه هزینه زیادی را برای خانواده به دنبال داشته است. 

امروزه با استفاده از علم روز می توان با درجه اطمینان بالایی جنسیت فرزند را حتی قبل از عمل لقاح پی برد، برای این کار روش های مختلفی با دقت و کارآیی های متفاوت وجود دارد از جمله :

روش تغدیه‌ای

 روش زمان بندی مقاربت ( تعیین زمان تخمک گذاری)

روش شستشوی مهبلی ( واژن)

 انتخاب جنسیت با کمک روش اریکسون

در این قسمت دو روش را که بیشتر درمراکز ناباروری مورد استفاده قرار می گیرد توضیح داده می شود. روش های دیگر به علت عدم دقت کافی،  مورد استفاده قرار نمی گیرند.

انتخاب جنسیت با استفاده از تکنیک PGD یا تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی جنین (Pre-implantation genetic diagnosis)

 طی آن پس از تحریک تخمک‌گذاری، با استفاده از تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (میکرواینجکشن)، اسپرم به‌ داخل تخمک تزریق شده عمل لقاح صورت می‌گیرد. سپس با بیوپسی از جنین 8-6 سلولی یک بلاستومر را جدا نموده و با روش FISH یا روش‌های مولکولی جنس بلاستومر تعیین می‌شود و بعد از کشت، جنین با جنسیت مورد نظر به رحم منتقل می‌شود. 

انسانها تلاش کرده اند تا تا زمانی که هر کسی می تواند به یاد داشته باشد، روی جنس فرزندان خود تأثیر می گذارد. تکنیک های گذشته خام  بود، بر اساس خرافات و 50٪ از زمان - ناموفق بود. به تازگی، PGD، تشخیص ژنتیکی قبل از تکامل، تبدیل به روش انتخابی برای تأثیر بر جنس نوزاد شده است.

 پایه واساس زیست شناسی  تعیین جنسیت

جنس نوزاد در زمان تخمک گذاری توسط کروموزوم های موجود در تخمک و اسپرم تعیین می شود. انسانها دو کروموزوم "جنس" دارند: "X" و "Y" کروموزوم. تخمک های زن تنها شامل کروموزوم های X می باشند، اما اسپرم مردانه حاوی کروموزوم X یا کروموزوم Y است.

یک جنین زن است اگر یک اسپرم حامل X  ویک تخمک  با کروموزوم x  لقاح یافته که جنین "XX" را در بر می گیرد. اگر یک اسپرم Y تخمک را بارور کند که جنین XY  حاصل می شود، یک مرد نتیجه می گیرد.

PGD

تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی) می تواند برای تشخیص جنین های XX یا XY استفاده شود. جنین های مورد نظر برای فرآیند بارداری می توانند در رحم زن قرار گیرند.

PGD   تنها روش برای انتخاب جنسیت است که نزدیک به 100٪ دقیق است. روش های دیگری برای انتخاب جنسیت برای جدا کردن اسپرم های X و Y جدا می شوند. تا به امروز، هیچ کدام از این تکنیک ها  که بیش از 

75-80٪ موفقیت نداشته اند

فن آوری مورد استفاده در طول PGD برای تعیین جنس جنین FISH یا فلورسنت در محل هیبریداسیون نامیده می شود. با استفاده از FISH برای انتخاب جنسیت، دو "پروب" DNA خاص استفاده می شود. یک پروب کروموزوم X را شناسایی می کند. پروب دیگر کروموزوم Y را شناسایی خواهد کرد. متصل به پروب ها، موکت هایی هستند که نور های مختلف رنگ را می دهند.

در این مثال کروموزوم X با رنگ های زرد رنگ نشان داده شده است. از آنجا که دو نقطه ی زرد وجود دارد، می دانیم که این جنس دو کروموزوم X دارد و به همینترتیب زن است.

مشکلات  انتخاب جنسیت با PGD چیست؟

PGD   به عنوان بخشی از لقاح آزمایشگاهی IVF انجام می شود. به منظور موفقیت حاملگی با IVF ، عوامل متعددی وجود دارد:

یک زن باید از داروهای باروری استفاده کند تا تخمک های متعدد را بازیابی کند و بنابراین جنین های متعددی ایجاد می کند. جنین هایی که ایجاد می شوند باید  به طور طبیعی رشد کنند و تولید شوند. جنین هایی که ایجاد می شوند نباید دارای اختلالات کروموزومی باشند. زنان مسن کمتر احتمال دارد که به طریق IVF  باردار شوند حتی اگر باروری آنها طبیعی باشد

برخی از نمونه هایی از آنچه که در طول چرخه IVF / PGD برای انتخاب جنسیت رخ می دهد

با احتمال تصادفی، هیچ جنینی از جنس مورد نظر تولید نمی شود.

ممکن است جنین جنس مورد نظر وجود داشته باشد، اما ممکن است حاوی اختلالات کروموزوم باشد یا نتواند به درستی رشد کند. این جنین ها نمی توانند برای  روش های کمک باروری استفاده شوند.

ممکن است جنین جنس مورد نظر وجود داشته باشد که هیچ اختلالات کروموزوم قابل تشخیصی وجود نداشته و رشد و تکامل آنها رخ داده است، اما در زیر میکروسکوپ مانند برخی جنین های جنس غیر مطلوب، به نظر نمی رسد. به عبارت دیگر، اگر انتخاب جنس انجام نشد، این جنین اولین انتخاب برای انتقال به رحم نیست، زیرا احتمال دارد که قدرت بالقوه ی کمتری برای لانه گزینی وجود داشته باشد.

این یک معضل برای زن و شوهر است. آیا آنها بهترین جنین را انتخاب می کنند تا شانس خود را برای رسیدن به حاملگی به حداکثر برسانند؟ یا آنها شانس کمتر برای بارداری را قبول می کنند، اما اطمینان حاصل کنید که اگر بارداری اتفاق بیفتد که کودک از جنس مورد نظر باشد؟

مثال نهایی اگر گزینه دلخواه باشد. جنین های تولید شده از جنس مورد نظر، به طور معمول تکامل یافته، با کیفیت بالا زیر میکروسکوپ و بدون هیچ گونه تغییرات کروموزومی.

نتیجه

 شیوه ای موفق و دقیق برای انتخاب جنسیت است. تنها محدودیت آن پتانسیل باروری زن و شوهر در حین بارداری است.

مراحل انجام آزمایش  PGD

مهم ترین اقدام پیش از انجام PGD، شناسايي جهش ژنتيکي مربوطه در والدين است. زوجين بايد به­‌منظور ارزيابي ريسک انتقال ناهنجاري ژنتيکي به فرزندانشان مورد مشاوره قرار گيرند. به‌خصوص اگر زوجين داراي ريسک بالايي براي انتقال ناهنجاري ‌هاي ساختماني يا بيماري­‌هاي تک ژني باشند. معمولاً در یک مرحله  دو تا سه ماهه، برای هر خانواده آزمایش اختصاصی روی تک سلول انجام می شود. پس از پایان این مرحله، انجام PGD  از نظر ژنتیکی امکان پذیر می باشد.

روش PGD  که در واقع به معنای نمونه برداری از جنین و ارسال یک سلول برای تعیین اختلال کروموزومی یا ژنی در آن جنین است، در یک دوره لقاح مصنوعی (IVF یا ICSI) آغاز می‌شود که شامل تمامی مراحل از جمله تحریک تخمدان با دارو، برداشتن تخمک و لقاح در آزمایشگاه و انتقال جنین می‌باشد. این آزمایش که معمولاً در روز سوم پس از لقاح در آزمایشگاه انجام می شود (باید حداقل ۵ جنین به ظاهر سالم ۶ تا ۸ سلولی تشکیل شده باشد)، ۴۸ ساعت طول می کشد که در صورت سالم بودن جنین در آزمایش، عمل انتقال به رحم مادر انجام می شود.  

 البته نمونه برداری (بیوپسی) از جنین را می توان در مراحل مختلف رشد جنینی انجام داد. در گذشته فقط از تخمک نمونه برداری می کردند و در صورت سالم بودن پس از بررسی، آن را با نطفه مرد ترکیب و جنین حاصله را به رحم مادر منتقل می کردند ولی پس از مشاهده تعدادی نوزاد با اختلال کروموزومی، در حال حاضر نمونه برداری از جنین در روز سوم رشد جنین یعنی وقتی جنین ۶ تا ۸ سلولی است انجام می شود و یا در مواردی در روز ۵ تا ۶ رشد جنینی (بلاستوسیست) یا در مراحل پیشرفته تر رشد صورت می گیرد.

به طور کلی تشخیص پیش از لانه‌گزینی PGD شامل مراحل زیر است:

کشت جنین تا روز سوم، مرحله 6 تا 8 سلولي (یا بلاستوسیست)

برداشتن یک یا دو سلول از جنین (بلاستومر)

انجام PGD  روی سلول های برداشته شده براساس ماهیت بیماری از طریق یکی از دو روش مولکولی یا سیتولوژیک

مولکولی : کپی کردن DNA سلول از طریق فرآیندی PCR برای تشخیص بیماری های تک ژنی

سیتولوژیک : آشکارسازي نواحي کروموزومي براي بيماري‌هاي کروموزومي با استفاده از روش FISH

ارزیابی کد دنبالۀ DNA ، از طریق تحلیل مولکولی، برای تعیین امکان ارث بردن یک ژن مشکل‌ساز

انتقال جنین پس از انجام آزمایش PGD‌ و شناسایی جنین های بدون مشکلات ژنتیکی

تشخیص پیش از لانه‌گزینی برای هر زوجی که در معرض انتقال یک بیماری یا عارضه ژنتیکی است می‌تواند مفید باشد. افرادی که ممکن است کاندید آزمایش PGD‌ باشند عبارتند از:

خانم های 35 سال و بالاتر (با افزایش سن میزان تولد نوزاد دچار سندرم داون (داشتن ۳ کروموزوم شماره ۲۱) حدود ۱۰ برابر افزایش می یابد و سایر اختلال های کروموزومی نیز حدود ۲ تا ۳ برابر می شود)

زوجيني که حداقل يکي از طرفين، بر­اساس مطالعات فاميلي حامل يا مبتلا به يک بيماري ژنتيکي قابل وراثت باشد.

حامل‌های اختلالات ژنتیکی وابسته به جنس (تشخيص جنسيت در بيماري هايي  مانند هموفيلي كه وابسته به جنس است و بروز آن به خصوص در پسران بيشتر از دختران است.

 حامل‌های نقص‌های ژن منفرد (بيماري هاي تك ژني مانند تالاسمي كه ممكن است در نوزاد بروز كند)

افرادی با اختلالات کروموزومی و یا خانواده هایی که سابقه تولد یک بچه ناقص یا عقب مانده دارند که ناشی از توارث آن اختلال از طریق ژن مخصوص یا اختلال در تعداد کروموزوم ها است؛ مثل داشتن یک فرزند مبتلا به سندرم داون یا سایر عقب ماندگی های ذهنی

زنانی که سقط‌های مکرر ناشی از ناهنجاری های ساختمانی کروموزومی را تجربه کرده‌اند و عوامل ديگري براي سقط وجود نداشته است.

 مواقعي كه ناهنجاري هاي ساختاري مانند ترانس لوكيشن (جابه جا شدن قطعات كروموزومي)‌ در آزمايش كاريوتايپ زوجين وجود دارد.

بیماران ناباروری که IVFهای ناموفق مکرر داشته‌اند. (بيش از 3 بار عمل IVF يا ميكرواينجكشن انجام داده اند،‌ اما منجر به حاملگي نشده است.)

در زوجيني که به دلیل مشکل باروری از سوی مرد، کانديد ICSI (تزريق درون سيتوپلاسمي اسپرم) هستند.

   برای تعیین نوع آنتی ژنهای لوکوسيت انسانی (HLA) در مواردی که فردی در خانواده نیاز به پیوند مغز استخوان داشته باشد و زوجین خواستار فرزند دیگری برای پیوند مغز استخوان یا استفاده از خون بند ناف آن برای درمان فرد بيمار خانواده هستند. اين کاربرد توسط خانواده هايی که افرادی با آنمی فانکونی يا تالاسمی بتا دارند استقبال می شود. ژن های HLA مربوط به سيستم ايمنی هستند و محصول حاصل از آنها مسئول شناسايی سلول های بيگانه است. در این صورت می توان از ابتدا با انجام PGD ، نوزاد متولد شده با HLA هماهنگی داشت.

برای پیشگیری از سرطان یا بیماری هایی که در سنین بالا بروز می کند (مثلا با وجود یک ژن به نام 1 BRCA، فرد در سنین بالا مبتلا به اختلال های غدد یا سرطان می شود و می توان با انجام PGD از آن پیشگیری نمود).

زوج های سالمی که مخالف ختم بارداری طی دوران بارداری هستند و می خواهند از ابتدا بارداری سالمی داشته باشند.

 آزمایش PGD‌ برای تعیین جنسیت نیز به کار می‌رود. اما چون برای انجام این کار نیاز به قرار گرفتن در یک دوره IVF حتی برای زوجینی که می توانند به صورت طبیعی باردار شوند، وجود دارد، معمولاٌ این کار توصیه نمی شود و فقط انتخاب جنسیت در مواردی که احتمال بروز یک بیماری وابسته به جنس مانند هموفیلی (که در پسرها بیشتر است) وجود داشته باشد، انجام می شود. 

بیماری های ژنتیکی تنها در ازدواج های خویشاوندی دیده نمی شود. زوج ها باید بدانند که اصولا آزمایش های ژنتیکی مانند PGD در خانواده هایی انجام می شود که مشکلات ژنتیکی در آنها وجود دارد. احتمال وجود بیماری های ژنتیکی در ازدواج های غیرخویشاوندی هم وجود دارد. بنابراین PGD در مورد تمام خانواده هایی که سابقه بیماری ژنتیکی در آنها وجود دارد، توصیه می شود.

در مواردی که خانواده ای دارای فرزند مبتلا به یک بیماری ژنتیکی باشند، مانند خانواده هایی که دارای فرزند مبتلا به تالاسمی ماژور هستند، میتوان با انجام PGD جنینهای سالم و مبتلا به تالاسمی ماژور را شناسایی کرد و تنها جنینهای سالم را به رحم منتقل کرد. تنها راهی که تاکنون برای جلوگیری از به دنیا آمدن بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور وجود داشت، تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) از طریق آزمایش مایع آمینوتیک (آمنیوسنتز) یا نمونه برداری از پرزهای جنینی (CVS) بوده است که در صورت ابتلای جنین به بیماری مورد آزمایش، ختم حاملگی از طریق سقط جنین انجام می شده است : هرچند آزمایش جنین مبتلا به تالاسمی در دوران حاملگی با کمک تکنیکهای تشخیص پیش از تولد ( PND ) ، توانسته از تولد بیماران مبتلا به تالاسمی جلوگیری کند، اما این شیوه ممکن است عوارض جسمی و روحی برای مادر به دنبال داشته باشد. در مقایسه با سایر تشخیص های رایج پیش از تولد ، تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی فاقدچنین مشکلاتی است.

به دلیل انجام این روش پیش از لانه‌گزینی، نیاز به آزمایش آمنیوسنتز که بین هفته 16 تا 22 دوران بارداری (سه ماهه دوم) انجام می‌شود و یا نمونه برداری از پرزهای جنينی (CVS) ،کاهش می‌یابد.

از آنجا که این روش پیش از لانه‌گزینی انجام می‌شود، به زوج این امکان را می‌دهد که تصمیم بگیرند آیا می‌خواهند وارد مراحل بعدی بارداری شوند یا خیر.

 این روش زوج‌های دارای مشکلات ژنتیکی را ترغیب می‌کند که به داشتن فرزندان بیولوژیکی خود می کند.

 با توجه به نقص‌هایی که ممکن است هنگام تولد وجود داشته باشد، استفاده از این روش صدمات روحی، مشکلات  و هزینه‌ها را کاهش خواهد داد.

در حقیقت با استفاده از این تکنیک، بسیاری از خانواده ها می توانند به آرزوی دیرینه خود که داشتن فرزندی سالم است با عوارض کمتری دست یابند.

در برخی موارد، یک تخم لقاح یافته ناقص از لحاظ ژنتیکی ممکن است ، بدون هیچ اختلال یا بیماری رشد کند. بنابراین در مورد درصد احتمال ایجاد اختلال باید با پزشک دقیقاً مشورت گردد.

 علیرغم این که PGD احتمال به وجود آمدن فرزندی با اختلال ژنتیکی را کاهش می‌دهد، اما نمی‌تواند این خطر را به طور کامل از بین ببرد. در برخی موارد،‌ انجام آزمایش‌های بیشتری در دوران بارداری مورد نیاز است تا مشخص شود که بروز یک عامل ژنتیکی هنوز هم ممکن است.

 علائم برخی بیماری‌ها تنها زمانی آشکار می‌شود که فرد به میانسالی رسیده باشند.

در این روش اسپرمها با روشهای خاصی شستشو داده می شوند و با روش IUI در داخل رحم قرار داده می شوند تا لقاح در درون رحم انجام یابد و حاملگی رخ دهد. این روش ساده و نسبت به روش اول، بسیار کم هزینه تر است . این روش برای اولین بار توسط دکتر رونالد اریکسون مورد استفاده قرار گرفت و از اواسط دهه 70 میلادی در سراسر جهان جهت تعیین جنسیت کاربرد دارد. اریکسون و همکارانش اعتقاد دارند که اسپرم‌های حاوی کروموزوم Y (پسر) به علت وزن کمتر فعالتر از اسپرم‌های حاوی کروموزوم X (دختر) می‌باشند و از همین خصوصیت در این روش جهت انجام تعیین جنسیت استفاده می شود. کارایی این روش جهت دستیابی به جنس مورد نظر، در حدود 60 تا 70 درصد می باشد. با توجه به کارایی پایین این روش در حصول نتیجه و احتمال بالای اتلاف وقت و هزینه، این روش پیشنهاد نمی گردد.

منابع